Od jelit do zdrowia- cz. 3.
Dwa i pół tysiąca lat temu Hipokrates, uważał, że wszelkie choroby zaczynają się w jelitach. Niewiele wiedział o anatomii tego narządu i o jego mieszkańcach, ale jednak miał trochę racji.
Medycyna akademicka bagatelizuje role jelit. Jelita wciąż pełnią jedynie funkcje trawienną i nie wiąże się ich z innymi układami organizmu. Gastroenterolodzy skupiają się jedynie na ich czynnościowym aspekcie, a przecież współgrają one z systemami regulacyjnymi takimi jak układ immunologiczny, nerwowy czy pośrednio hormonalny.
Obecnie obserwuje się wzrost chorób przewlekłych o charakterze zapalnym, lecz bez udziału patogenów (wirusów, bakterii).
Objawy przewlekłego stanu zapalnego nie manifestują się jak objawy ostre, a więc spektakularnie. Często osoby, u których toczy się przewlekły stan zapalny uznają swoje dolegliwości jak element „szybkiego” życia. W wielu przypadkach objawy te maskują lekami dostępnymi bez recepty. W dłuższej perspektywie czasu, dochodzi do rozwoju takich schorzeń jak: choroba Hashimoto, cukrzyca, otyłość, bezpłodność, nieswoiste zapalenie jelit, zespół policystycznych jajników, endometrioza, insulinooporność, miażdżyca, stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów, ch. Alzheimera, ch. Parkinsona, depresja, migreny, przewlekłe zmęczenie, autyzm, atopowe zapalenie skóry, zapalenie zatok, astma.
Niestety dzisiejsze czasy obfitują w czynniki, które z łatwością niszczą naszą barierę jelitową, oraz zaburzają równowagę flory jelitowej.
Od zmian w równowadze, zaczyna się cała kaskada niekorzystnych reakcji, które generują i potęgują przewlekły stan zapalny.
Przewlekły stan zapalny z kolei rozwija wszystkie obecne choroby „cywilizacyjne”.
I. Czynniki które bezpośrednio wpływają na funkcjonowanie bariery jelitowej to:
- zwiększenie prekursorów zapalnych- cytokin: interleukiny (IL)-1β, 5, 6 i TNF α, IFN (alergie, nietolerancje, nadwrażliwości pokarmowe),
- podwyższoną produkcję wolnych rodników tlenowych, (zła dieta, brak suplementów u sportowców, niezdrowy styl życia),
- zmniejszone stężenie antyoksydantów (np. glutaminy),
- zakażenia wirusowe, bakteryjne i pasożytnicze,
- dysbioza jelit,
- grzybice przewodu pokarmowego (kandydozy),
- toksyny środowiskowe (metale ciężkie, chemia w żywności i w powietrzu),
- leki: antybiotyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. aspiryna), inhibitory pompy protonowej (np. ranigast)
- niedożywienie jakościowe,
- stres psychiczny i fizyczny,
- alkohol
Od jelit do depresji
W ostatnich latach pojawiła się spora liczba badań, mówiąca o zapalnej etiologii depresji. Sugeruje się nawet, że depresja może być zaburzeniem psychoneuroimmunologicznym, w którym rolę pełnią cytokiny wpływające na funkcje neurochemiczne i neurohormonalne.
W czasie depresji obserwuje się ogólnoustrojową reakcję zapalną, za czym przemawiają zwiększone stężenia cytokin prozapalnych: interleukiny (IL)-1β, 5, 6 i TNF α i zwiększone stężenia białek ostrej fazy. Wykazano wpływ cytokin na metabolizm tryptofanu, który jest prekursorem serotoniny (hormonu szczęścia) oraz szeregu mechanizmów oddziaływań cytokin na ośrodkowy układ nerwowy.
Depresja często współistnieje z chorobami zapalnymi takimi jak: stwardnienie rozsiane, HIV, choroby zapalne jelit, choroby reumatyczne, choroba wieńcowa, co wskazuje na zależność kondycji psychicznej z układem immunologicznym.
Cytokiny wykorzystuje się w leczeniu wielu schorzeń np. WZW typu B, chorób nowotworowych, AIDS. Podczas terapii cytokinami obserwuje się obniżenie nastroju, objawy depresyjne, zmęczenie, zaburzenie rytmów dobowych, nerwowość, utrata apetytu, spadek wagi. Sami możemy zauważyć zależność między naszym nastrojem, a zwykłym przeziębieniem, które wzmożyło wzrost cytokin w organizmie.
Do przewlekłego uogólnionego stanu zapalnego z wytworzeniem cytokin dochodzi przez zaburzenie ciągłości bariery jelitowej, co prowadzi do dysfunkcji bariery jelitowej. W wyniku tego do krwi przedostają się bakterie Gram ujemne, które są stałymi bywalcami jelita, a które poprzez swój LPS stymulują układ immunologiczny do reakcji.
Wykazano u pacjentów z depresją zwiększone stężenie immunoglobulin IgM i IgA przeciw LPS bakterii Gram ujemnych Enterobacteriaceae, które na stałe kolonizują jelito.
W trakcie zwiększenia przepuszczalności jelit, może również dojść do przenikania niestrawionych resztek pokarmów, co również skutkuje uruchomieniem układu odpornościowego. Pokarm, który był zdrowy i do tej pory tolerowany, okazuję się szkodliwy, ze względu na przechodzenie dużych cząsteczek białkowych do krwi, których nie rozpoznaje organizm. Często w takiej sytuacji powstaje alergia opóźniona IgG zależna, z wytworzeniem kompleksów antygen-przeciwciało. W zdrowym organizmie kompleksy te, usuwane są przez układ fagocytarny, jednak w sytuacji utraty bariery jelitowej, gdy mamy do czynienia z intensywną translokacją do krwi bakterii i niestrawionych resztek pokarmu, kompleksy te mogą aktywować reakcje zapalną w jelicie lub z krążeniem osadzać się w różnych rejonach ciała np. splocie naczyniówkowym ośrodkowego układu nerwowego, w ścianach naczyń krwionośnych w błonie maziowej stawów, w błonie podstawnej kłębuszków nerkowych.
Jednocześnie uwalniane są cytokiny prozapalne, a także duże ilości wolnych rodników i proteazy (enzymy rozcinające białka).
Przewlekła kumulacja kompleksów immunologicznych w tkankach i różnych organach, może prowadzić do miejscowych stanów zapalnych, niszczenia tkanki w obrębie miejsca toczącego się zapalenia, a w rezultacie do chronicznych dolegliwości.
U badaniu wpływu diety u pacjentów, z zespołem jelita nadwrażliwego i depresją, u których wykryto alergię opóźnioną IgG zależną, zaobserwowano zmniejszenie objawów ze strony układu pokarmowego, oraz zmniejszenie nasilenia objawów lękowych i depresyjnych.
Od jelit do autyzmu
Zaburzenie funkcji bariery jelitowej okazuję się również istotne w przypadku autyzmu.
U większej części moich pacjentów, ale również pacjentów innych poradni, czy grup badawczych, dieta bezglutenowa i bezkazeinowa powoduje zmniejszenie objawów autyzmu.
Sformułowano hipotezę opioidową, która mówi, że niepożądane zachowania u dzieci ze spektrum autyzmu, mogą wynikać z wpływu peptydów opioidowych (narkotycznych) pochodzenia pokarmowego- gliadomorfiny (gluten) i kazomorfiny (kazeina).
Substancje te powstają z nieprawidłowego trawienia u tych dzieci glutenu (tradycyjne mąki, makarony, pieczywo) i kazeiny (produkty mleczne), przechodząc barierę jelitową, a następnie barierę krew-mózg, wywierają niekorzystny wpływ na ośrodkowy układ nerwowy.
Jelito nadwrażliwe i choroby Crohna
Zespół jelita nadwrażliwego jest powszechnie występującym zaburzeniem.
Coraz częściej choroba ta dotyka osoby młode. Wśród czynników etiologicznych tego schorzenia wymienia się predyspozycje genetyczne, stres, zaburzenia równowagi w mikroflorze jelit, przebyte zakażenia jelit, zmiany motoryki przewodu pokarmowego oraz czynniki o charakterze immunologicznym. Osoby z tym schorzeniem zgłaszają, że spożycie pewnych pokarmów, znacznie nasila dolegliwości ze strony jelit. Fakt ten stanowi podstawę do hipotezy, że odpowiednia dieta eliminacyjna stanowi uzupełnienie terapii farmakologicznej.
Mało przydatne okazują się testy diagnozujące alergię IgE- zależną. Badania potwierdzające alergię IgG zależną pozwalają natomiast wykluczyć produkty, które powodują dolegliwości. Obserwuję się wtedy zmniejszenie dolegliwości przy jednoczesnej poprawie jakości życia.
W badaniach wykazano znaczny wzrost miana przeciwciał na określone produkty spożywcze u osób z jelitem nadpobudliwym w porównaniu z osobami zdrowymi, tzw. grupą kontrolną. Należy również podkreślić, że u pacjentów tych nie wykazano podwyższonego miana przeciwciał IgE, a więc tradycyjnej alergii pokarmowej, rekomendowanej przez lekarzy alergologów.
Dieta eliminacyjno-rotacyjna w połączeniu z probiotykami daje często pożądane efekty.
Choroba Leśniowskiego – Crohna określana jako nieswoista choroba zapalna jelit, której etiologia do końca nie jest znana. Powszechnie uważa się, że choroba ta jest uwarunkowana genetycznie i powiązana z czynnikami środowiskowymi. Jednym z istotnych powodów, na który zwraca się szczególną uwagę może być permanentna odpowiedź immunologiczna na obecność antygenów pokarmowych i tworzenie się kompleksów składników pokarmowych z przeciwciałami. Wyniki wskazują na poprawę stanu zdrowia po zastosowaniu diety eliminacyjnej opartej na wykrywaniu alergii IgG zależnej.
Od jelit do atopowego zapalenia skóry
U pacjentów z wypryskiem atopowym rola swoistych przeciwciał IgG, zła bariera jelitowa i dysbioza jelit, została również wykazana. Stwierdzono, że poziom swoistych przeciwciał IgG jest wyższy u dzieci z atopowym zapaleniem skóry w porównaniu z dziećmi zdrowymi. Co więcej zauważono dodatnią korelację między mianem przeciwciał swoistych IgG a nasileniem zmian atopowych. U pacjentów, u których miana IgG i IgA były niższe zmiany chorobowe miały łagodniejszą postać. Podwyższone poziomy tych grup przeciwciał mogą odgrywać istotna rolę w kształtowaniu atopowego zapalenia skóry, przy nasileniu choroby i alergicznego jej charakteru. Również u tych chorych dieta z wyłączeniem produktów spożywczych, które w badaniach wykazano jako alergizujące i podnoszące miana przeciwciał IgA i IgG, dawała zadowalające rezultaty.
Oznaki odpornościowej nad aktywności, zwanej stanem zapalnym, obserwuje również u pacjentów w swoim gabinecie dietetycznym. Dolegliwości ze strony układu pokarmowego o nieznanej etiologii, połączone z chorobami autoimmunizacyjnymi, to największy odsetek przypadków, z którymi spotykam się w swojej poradni.
Wspólną cechą owych przypadków jest czynnik inicjujący dolegliwości i choroby. Z przeprowadzonych wywiadów wynika, że jest to silny i długotrwały stres, antybiotykoterapia lub nieodpowiednia dieta. Często te czynniki występują razem.
Do pewnego stopnia nasza homeostaza, czyli funkcje regulacyjne, działają sprawnie i nie ujawnią naszych predyspozycji chorobowych. Jednak z upływem lat, jesteśmy bardziej narażeni na nasze niekorzystne warianty genetyczne i czynnik inicjujący, punkt I, stwarza warunki do uruchomienia nieprawidłowości w naszej biochemii, metabolizmie, trawieniu. Te nieprawidłowości niczym kula śniegowa powiększają się, generując nowe dolegliwości, które są trudne do zdiagnozowania przez lekarzy, ze względu na złożoność objawów.
Pierwszą rzeczą którą należy zrobić, to zadbać o równowagę układu pokarmowego, a więc uszczelnić jelito i zadbać o kolonizatorów. Pamiętajmy, że funkcję naszej flory jelitowej wybiegają poza układ odpornościowy.
Znieść generowanie stanu zapalnego, poprzez indywidualną dietę eliminacyjno- rotacyjną, naturalne substancje przeciwzapalne tj kurkuma, antyoxydanty, probiotykoterapię celowaną, substancje korzystnie działające na błonę śluzową jelita: debutir, glutamina, oraz środki wspomagające: mieszanki ziołowe- Iberogast, siemie lniane, babka płesznik, olejek oreganowy. Wszystko zależy od dolegliwości i objawów, z którymi mamy do czynienia.
Oczywiście inne aspekty życia, poza dietą i leczeniem też maja wpływ, jest to sen, odpoczynek i walka ze stresem.
Monika Czerepak
Dietetyk i Diagnosta laboratoryjny
Źródła:
- L. Rudzik, M. Frank, A. Szulc, M. Gałęcka, P. Szachta Od jelit do depresji- rola zaburzeń ciągłości bariery jelitowej i następcza aktywacja układu immunologicznego w zapalnej hipotezie depresji, Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2012, 7,(2):1-7.
- Frank M., Ignyś I., Gałęcka M., Szachta P., Alergia pokarmowa IgG zależna i jej znaczenie w wybranych jednostkach chorobowych, Pediatria Polska 2013, 88: 252-257.
