Coraz więcej osób zmaga się z dolegliwościami przewodu pokarmowego o charakterze przewlekłym.
W dużym stopniu są to dolegliwości trwające miesiącami, a nawet latami. Utrudniają codzienne funkcjonowanie i znacznie obniżają komfort życia. Niestety występują one również u osób młodych.
Dolegliwości mogą być objawem chorób organicznych przewodu pokarmowego, np. nieswoistych zapaleń jelit (ang. inflammatory bowel diseases, IBD), oraz schorzeń nieorganicznych, np. zaburzeń czynnościowych do których zalicza się zespół jelita drażliwego (ang. irritable bowel syndrome, IBS).
Choroby czynnościowe, jak sama nazwa wskazuje, objawiają się nieprawidłowościami czynności dotkniętego układu, a nie dysfunkcją samego organu.
Choroby czynnościowe przewodu pokarmowego postrzegane są głównie jako zaburzenia psychosomatyczne, przy braku zaburzeń organicznych. Niestety sprawia to, że pacjenci są często szufladkowani, jako trudni i wyolbrzymiający swoje objawy.
Co ważne objawy IBS, takie jak, po posiłkowe uczucie pełności, ból brzucha, dyskomfort, wzdęcia, zmiana wyglądu stolca, uczucie niepełnego wypróżnienia, biegunki/zaparcia, nie są charakterystyczne tylko dla tej jednostki chorobowej i mogą pokrywać się z objawami IBD. Stanowi to poważny problem diagnostyczny.
Podejrzenie IBD powinno być brane pod uwagę szczególnie gdy pacjent zgłasza się z nawracającymi bólami brzucha i biegunkami z krwawieniami z odbytu, brakiem apetytu i anemią.
Rozróżniamy dwie postacie nieswoistych chorób zapalnych: Choroba Leśniowskiego -Crohna (ang. Crohn’s Disease, CD) i wrzodziejące zapalenie jelita grubego (łac. colitis ulcerosa, CU).
Duży odsetek pacjentów z chorobą Leśniowskiego – Crohna w momencie rozpoznania wykazuję znaczne zaawansowanie choroby. Ma to związek z szerokim wachlarzem objawów klinicznych. Dlatego ustalenie ostatecznego rozpoznania nie jest proste.
Etiologia, a więc przyczyny występowania IBD nie są dokładnie określone. Przypuszcza się że czynnikami które wywołują nieswoiste choroby zapalne jelit są środowisko, immunologia i genetyka.
Podstawowe badania laboratoryjne, które warto zrobić w nawracających dolegliwościach układu pokarmowego to: morfologia krwi obwodowej, żelazo, albumina, OB, CRP. Są to jednak parametry nieswoiste, czyli mogą być poza granicami referencyjnymi w przebiegu również innych chorób. Należy je traktować jedynie jako badania pomocnicze.
W chwili obecnej „złotym standardem” w rozpoznaniu nieswoistych chorób zapalnych jelit jest badanie kolonoskopowe, z pobraniem bioptatów błony śluzowej jelita w celu badania histopotologiczneo. Ze względu na przewlekły proces chorobowy, tego typu badanie powinno być powtarzane. Dlatego poszukuje się idealnego markera, który mógłby ograniczyć wykonywanie inwazyjnych badań.
W ostatnich latach dynamicznie rozwija się technologia diagnostyczna i trwają poszukiwania markerów biochemicznych wykorzystywanych w rozpoznawaniu i monitorowaniu wielu chorób.
Odpowiednio dobrane markery laboratoryjne mogą zastąpić inwazyjne metody badawcze.
W przypadku przewlekłych chorób jelit pomiar stężenia kalprotektyny może spełnić kryteria dobrego markera.
Kalprotektyna zaliczana jest do białek ostrej fazy, czyli białek stale krążących w organizmie, których stężenie zmienia się w wyniku odpowiedzi na proces zapalny.
W przebiegu procesów zapalnych, komórki zapalne uwalniają mediatory stanu zapalnego. Tak więc neutrofile wydzielają kalprotektynę do przestrzeni pozakomórkowej.
Kalprotektyna oprócz jonów wapnia, wiąże się także z jonami cynku, co wywołuje działanie apoptozy (samounicestwienie komórki). Ma to szczególne znaczenie w regulacji procesu nowotworzenia.
Pełni ona rolę w regulacji stanów zapalnych, jako czynnik antybakteryjny i antyproliferacyjny (ogranicza powielanie się komórek).
Ogranicza wzrost i przyleganie patogennych bakterii do komórek śluzówki jelita.
Pobudza neutrofile do zwiększania ich zdolności fagocytujących i stymuluje je do wytwarzania pro-zapalnej interleukiny 8.
Można by podsumować, że jest istotnym elementem w układzie odpornościowym: pobudza, informuje, współdziała.
Ważną jej właściwością diagnostyczną jest występowanie we wszystkich komórkach organizmu. Dzięki temu pełni doskonałą role markera służącego do różnicowania stanów fizjologicznych od patologicznych.
W czasie uruchomienia układu odpornościowego, leukocyty uwalniają znaczne ilości kalprotektyny, co powoduję zwiększenie jej stężenia w surowicy, w płynie mózgowo-rdzeniowym, moczu, oraz w kale. Jej poziom informuje o zmianach chorobowych w otaczającym narządzie.
Stężenie kalprotektyny w kale osób zdrowych jest kilkakrotnie wyższy niż w surowicy.
U pacjentów z IBD w wyniku rozszczelnienia błony śluzowej jelita, dochodzi do przenikania leukocytów do jego światła i uwalniania kalprotektyny do kału.
Wzrost jej stężenia w kale u osób z nieswoistymi zapaleniami jelit może służyć do diagnozowania i monitorowania chorób przewodu pokarmowego.
Należy jednak mieć na uwadze, że nie jest to marker specyficzny dla IBD. Jej stężenie wzrasta również w przypadku nowotworów jelita grubego, aktywnych schorzeniach reumatycznych, ostrym zapaleniu trzustki, marskości wątroby, zapaleniu, płuc, po znacznym wysiłku fizycznym i w trakcie przyjmowania NLPZ.
Wartość diagnostyczna kalprotektyny w kale w rozpoznawaniu nieswoistych zapaleń jelit
W stanach zapalnych jelit bariera śluzówkowa jest „rozszczelniona” co pozwala leukocytom na jej przekroczenie. Aktywny proces zapalny charakteryzuje się zwiększoną migracją komórek odpornościowych z krążenia do zmienionego zapalnie jelita.
Dlatego kalprotektyna może być markerem swoistym stanu zapalenia jelit. Stężenie kalprotektyny uzależnione jest od aktywności stanu zapalnego- aktywności komórek odpornościowych.
Badania naukowe potwierdzają, że stężenie kalprotektyny w kale u pacjentów z chorobami zapalnymi jelit jest wyższe w porównaniu do pacjentów z chorobami czynnościowymi jelit i osób zdrowych. Ponadto dokładność diagnostyczna kalprotektyny, a więc parametry czułości i swoistości jest nieco lepsza dla diagnostyki choroby Leśniowskiego -Crohna.
Zauważono, że stężenie kalprotektyny w kale u dzieci z rozpoznaniem stanu zapalnego jelit wykazuję większą wartość diagnostyczna niż u dorosłych.
Dodatkową wartością diagnostyczną jest możliwość uchwycenia bezobjawowego momentu narastania stanu zapalnego w przewodzie pokarmowym, aby móc odpowiednio wcześniej zareagować.
U pacjentów z chorobami zapalnymi jelit w remisji, stężenie kalprotektyny w kale obniża się. Dodatkowa wartość diagnostyczna.
Badania potwierdzają, że stężenie kalprotektyny w praktyce może być wykorzystywana do określenia aktywności zapalenia, oraz przewidywania nawrotów choroby w okresie jej utajenia. Nawrót choroby poprzedzony jest wzrostem jej stężenia.
Ciekawe wyniki uzyskano u dzieci z rozpoznaniem choroby Leśniowskiego -Crohna. Zauważono u tych pacjentów wzrost kalprotektyny i zaostrzenie zmian zapalnych, potwierdzone diagnostyką endoskopową, mimo braku widocznych zmian w badaniu rutynowym.
Zatem badanie stężenia kalprotektyny mógłby okazać się dobrym parametrem do kwalifikacji pacjentów do badania endoskopowego.
W chorobach jelit istnieje szereg objawów wspólnych. Czasami trudno po samych objawach rozróżnić nieswoiste zapalne choroby jelit od zespołu jelita drażliwego IBS.
Wiele objawów jest wspólnych dla tych jednostek chorobowych: bóle brzucha wzdęcia, gazy. Podczas gdy biegunka i krwawienie z odbytu zwiększają prawdopodobieństwo rozpoznania choroby o podłożu organicznym.
- Kalprotektyna dobrze różnicuje zaburzenia czynnościowe (IBS) od chorób organicznych (IBD)
- Wykazuję dobrą korelacje z obrazem endoskopowym. (wynik badania endoskopowego pokrywa się z stężeniem kalprotektyny w kale).
Potrzebne są jeszcze badania, aby jednoznacznie potwierdzić wartość diagnostyczną przy poszczególnych jednostkach chorobowych. Badacze chcą określić wartości kalprotektyny u pacjentów bez objawów jak i z już istniejącymi objawami. Istnieją jeszcze problemy z ujednoliceniem punktu odcięcia dla wyników pozytywnych i negatywnych.
Zaleca się aby stosować różne punkty odcięcia w zależności od objawów klinicznych pacjentów.
Powinny być one wyższe u osób z już zdiagnozowanymi chorobami zapalnymi i niższe w celu wykluczenia chorób o podłożu czynnościowym (IBS).
Kalprotektyna zatem może być bezinwazyjną, tanią metodą diagnostyki przesiewowej chorób organicznych jelit.
Aktualnie, wiele ośrodków diagnostycznych ma w ofercie swoich badań ten marker.
Wykorzystywany jest, jako jeden z elementów w procesie diagnostycznym, mimo iż jest on jeszcze w trakcie badań.
Źródła:
- K. Olende, K. Bergmann, G. Odrowąż Sypniewska Kalprotektyna w kale jako marker zapalny w nieswoistych zapaleniach jelit. Journal of Laboratory Diagnostics 2012, Nr 4, 433-439.
- P. Szachta, D. Roszak, M. Gałęcka i wsp. Nieinwazyjne markery zapalne w przebiegu nieswoistych chorób zapalnych jelit. Gastroenterol Pol 2009, 16, 399-401.
- Analiza przydatności oznaczenia kalprotektyny w stolcu w ocenie aktywności choroby Leśniowskiego Crohna w zależności od lokalizacji zmian choroby. K. Stawczyk Eder.
Katedra i Klinika Gastroenterologii, Żywienia Człowieka i Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Praca doktorska.
